wiedzahistoryczna

JAK DOSZŁO DO POWSTANIA WARSZAWSKIEGO I JAKA BYŁA STRATEGIA? 

Jednym z głównych zadań armii krajowej było zbrojne powstanie przeciwko okupantom- było to planowane już od 1939 roku. Dlaczego więc czekali aż tak długo? Przede wszystkim powstanie uzależnione było od sytuacji zbrojnej okupantów – III Rzeszy i ZSRS oraz i państw sprzymierzonych – Anglii, Francji, a później także USA i ZSRS. Nikt z polskiego gremium decyzyjnego nie chciał się porwać na zbrojne, rozstrzygające wystąpienie przeciw okupantom silnym gospodarczo i militarnie. Dlatego też przywódcy konspiracji doszli do słusznych wniosków w tej sprawie. Powstanie w kraju może mieć miejsce dopiero w momencie ostatecznej klęski Niemiec, w okresie ich „dobijania” – pisali historycy w III tomie „Polskich Sił Zbrojnych w drugiej wojnie światowej”, poświęconym AK, powtarzając najważniejsze wnioski sformułowane na konferencji belgradzkiej, z przełomu maja i czerwca 1940 r. 

W związku z powyższymi nad koncepcją powstania pracowali sztabowcy polscy w kraju i zagranicą. Przez kolejne lata trwania wojny powstało kilka, różniących się od siebie koncepcji zrywu zbrojnego. Wszystkie te koncepcje dotykały fundamentalnych zagadnień związanych z wybuchem bądź zaniechaniem ewentualnego powstania: cele i sposoby walki, tło międzynarodowe, kwestia sowiecka, etc. Jednak była to tylko teoria. Praktyka miała jak zwykle okazać się o wiele bardziej brutalna. 

Od 1943 r. powszechny zryw niepodległościowy w Polsce był coraz bardziej realny. Kolejne klęski niemieckich sił zbrojnych na wschodzie doprowadziły w rezultacie do odwrotu Wehrmachtu z obszarów ZSRS. Już w nocy z 3 na 4 styczna 1944 r. Armia Czerwona przekroczyła przedwojenną granicę II Rzeczypospolitej. Wobec tego faktu, 4 stycznia, rozpoczęła się tzw. operacja Burza, której zasadniczym celem było odbicie z rąk niemieckich zajętych obszarów i witanie krasnoarmiejców jako gospodarze danego terenu. Z Burzy, w marcu 1944 r. została jednak wyłączona Warszawa. 

Zepchnięci na zachód Niemcy, wielokrotnie pobici, bezradni, zdemoralizowani, a nawet i przestraszeni byliby, jak się wówczas wydawało, idealnym celem powstania zbrojnego. Wobec powyższego polski premier Stanisław Mikołajczyk uważał, iż AK musi podjąć zbrojny wysiłek wobec wycofujących się Niemców. Uważał również że Polskie Państwo Podziemne musi wobec Sowietów prowadzić tzw. politykę faktów dokonanych, tj. ujawnianie się i przejmowanie stanowisk administracyjnych. Zupełnie inne stanowisko przedstawiał w poruszonych powyżej sprawach gen. Kazimierz Sosnkowski. Jego opinię można skrótowo wyrazić jako zdecydowany brak zaufania do jakiejkolwiek dobrej woli Sowietów, a także całkowity sprzeciw wobec wszystkich poglądów wyrażanych przez Mikołajczyka. 

Ale nie zapominajmy również o kobietach! 

Zofia Jarkowska-Krauze 

1942 ukończyła Warszawską Szkołę Pielęgniarstwa oraz kurs położnych. Podczas okupacji niemieckiej nie była zaangażowana w działalność konspiracyjną; dopiero w pierwszych dniach walk powstańczych przyłączyła się do oddziału batalionu „Zośka”. 5 września 1944, w piwnicy kamienicy przy ul. Hożej, poślubiła Wiktora Szelińskiego. 

Zginęła 18 dni później, 23 września 1944, ranna odłamkiem przy ul. Zagórnej na Czerniakowie. Miała 22 lata. Jej symboliczna mogiła znajduje się na Powązkach Wojskowych w Warszawie. 

Dorota Łempicka 

Podczas okupacji hitlerowskiej działała w konspiracji. 1. dnia powstania warszawskiego została ciężko ranna na Woli. Zmarła z odniesionych ran w drodze do szpitala im. Karola i Marii mieszczącego się przy ul. Leszno 136. Miała 18 lat. Pochowana wraz z sanitariuszkami: Anną Wajcowicz i Anną Kołdoń na Powązkach Wojskowych w kwaterach żołnierzy i sanitariuszek batalionu „Zośka”. 

Eugeniusz Lokajski 

W powstaniu warszawskim służył w kompanii sztabowej „Koszta”, początkowo był oficerem łącznikowym kompanii, a 30 sierpnia 1944 został dowódcą plutonu. Zajmował się dokumentacją fotograficzną przebiegu walk oraz zbrodni dokonywanych przez wojska niemieckie, a jego zdjęcia spotkały się z powszechnym uznaniem i stanowią nieocenione świadectwo oporu walczącej stolicy). Wykonał ponad 1000 zdjęć dokumentujących powstanie warszawskie. Zginął 25 września pod gruzami zbombardowanej przez Niemców kamienicy przy ulicy Marszałkowskiej 129, gdzie udał się do mieszczącego się tam zakładu fotograficznego, mając zamiar zaopatrzyć się w filmy do aparatu. Jego ciało zostało wydobyte spod gruzów 15 maja 1945. Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. 

Jerzy Gawin 

W powstaniu warszawskim uczestniczył jako dowódca 1 drużyny plutonu „Felek” kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”. Po śmierci Konrada Okolskiego „Kuby” 11 sierpnia 1944 został dowódcą plutonu. Zginął prowadząc resztki plutonu wycofujące się z Czerniakowa. Jego ciała nie odnaleziono. 

Stanisław Leopold 

W powstaniu warszawskim w dalszym ciągu był dowódcą 1 kompanii batalionu „Parasol”, która broniła cmentarza kalwińskiego na Woli, a od 9 sierpnia brała udział w obronie Starego Miasta. Pełniący obowiązki dowódcy „Parasola”. Stanisław Leopold poległ 25 dnia powstania warszawskiego w obronie Starego Miasta. 21 sierpnia odznaczony Krzyżem Walecznych i pośmiertnie, 31 sierpnia – Orderem Virtuti Militari. Pochowany na Wojskowych Powązkach. 

Włodzimierz Michalak 

W powstaniu uczestniczył w walkach na Woli i Starym Mieście. Zginął 28. dnia powstania warszawskiego w rejonie ul. Sapieżyńskiej, róg Mławskiej na Starym Mieście. Miał 21 lat. Pochowany w kwaterach żołnierzy i sanitariuszek batalionu „Zośka” na Powązkach w Warszawie. Odznaczony Krzyżem Walecznych. 

Jest wiele nazwisk które mogłyby się znaleźć na tej liście, my przedstawimy kilku z bohaterów i ich historie z pola walki. 

Andrzej Romocki 

Drugiego dnia powstania plutony pod jego dowództwem zdobyły dwa czołgi typu Pantera. Brał udział w zdobyciu Szpitala św. Zofii oraz Gęsiówki. Walczył o utrzymanie powstańczych stanowisk na Woli, w rejonie cmentarzy. Ciężko ranny w twarz pod koniec sierpnia, podjął udaną próbę przedostania się kompanii „Rudy” ze Starówki do Śródmieścia przez zajęty przez Niemców Ogród Saski. Następnie zginął trafiony przez snajpera radzieckiego w serce 15 września 1944 rano, podczas lądowania pierwszego zwiadu berlingowców na Górnym Czerniakowie, najprawdopodobniej przypadkowo wzięty za Niemca. 

Wiesław Brauliński 

Podczas okupacji niemieckiej działał w polskim podziemiu zbrojnym. Studiował tajnie na Politechnice Warszawskiej. Poległ 8. dnia powstania warszawskiego w walkach przy ul. Jana Ostroga (róg Tatarskiej) na Woli. Miał 20 lat. Wraz z nim zginął Ryszard Załęski i Ryszard Zalewski. Został odznaczony Krzyżem Walecznych. Jego symboliczna mogiła znajduje się na Powązkach Wojskowych w Warszawie. 

Jerzy Zborowski 

W czasie powstania warszawskiego nadal zastępca dowódcy „Parasola”, po ciężkim zranieniu kpt. „Pługa” 6 sierpnia 1944 objął dowodzenie batalionem. Pod jego komendą „Parasol” przeszedł cały szlak bojowy Zgrupowania „Radosław”: Wola, Stare Miasto, Czerniaków. 22 sierpnia 1944 na wniosek dowódcy Grupy „Północ” płk. „Wachnowskiego” mianowany porucznikiem rezerwy.